مهریه یکی از ارکان اساسی عقد نکاح در نظام حقوقی ایران است که به موجب ماده 1082 قانون مدنی، به محض انعقاد عقد نکاح، زن مالک آن می‌شود. مهریه به عنوان یک حق مالی، می‌تواند شامل وجه نقد، سکه طلا، اموال غیرمنقول، خدمات یا امور معنوی باشد، مشروط بر اینکه دارای مالیت و قابلیت تملک و تسلیم باشد.
مقررات قانونی مرتبط
-
1. الزام به ثبت
بر اساس قانون حمایت خانواده مصوب 1391، ثبت مهریه در اسناد رسمی ازدواج الزامی است و عدم رعایت این الزام می‌تواند موجب مسئولیت قانونی برای زوجین یا سردفتران ازدواج شود.
-
2. الزام به پرداخت
بر اساس ماده 1085 قانون مدنی، زن می‌تواند تا زمان دریافت از انجام وظایف زوجیت خودداری کند (حق حبس)، مشروط به اینکه مهریه حال باشد و این اقدام سوءاستفاده تلقی نشود.
-
3. سقف قابل اجرا
طبق ماده 22 قانون حمایت خانواده، برای مهریه‌های بالاتر از 110 سکه، زوجه تنها در صورتی می‌تواند اجرای آن را از طریق محاکم قضایی پیگیری کند که توانایی مالی زوج برای پرداخت اثبات شود.
-
4. تقسیط
در صورت ناتوانی مالی زوج در پرداخت، دادگاه می‌تواند با بررسی وضعیت مالی وی، حکم به تقسیط صادر کند.
آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور
-
1. رای وحدت رویه شماره 722 مورخ 13/7/1390
بر اساس این رای، دین زوج محسوب می‌شود و زوجه می‌تواند برای وصول خود از طریق دو مسیر اقدام کند: ثبت اسناد رسمی یا دادگاه‌های عمومی. این رای تأکید دارد که اختیار زن در انتخاب مسیر وصول نباید محدود شود.
-
2. رای وحدت رویه شماره 708 مورخ 20/7/1389
مطابق این رای، مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی مشروط به ثبت رسمی در سند ازدواج است. این رای بر اهمیت ثبت دقیق مهریه در اسناد ازدواج تأکید دارد و حقوق زوجه در مطالبه آن را تضمین می‌کند.
بر اساس این رای، امکان بازداشت زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه تنها در صورتی وجود دارد که توانایی مالی وی اثبات شده و وی به‌رغم توانایی، از پرداخت خودداری کند. این رای همسو با بخشنامه‌های قوه قضاییه، به منظور جلوگیری از زندانی شدن افراد به دلیل بدهی مالی و حفظ حقوق طرفین صادر شده است.
رویکردهای جدید در خصوص مهریه
– مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: به دو نوع “عندالمطالبه” و “عندالاستطاعه” تقسیم می‌شود. در حالت عندالمطالبه، زن می‌تواند در هر زمان مهریه خود را مطالبه کند. در مقابل، در حالت عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی زوج است.
– حذف بازداشت برای مهریه‌های نامتعارف: با توجه به رویکردهای جدید قضایی، زندانی شدن به دلیل عدم پرداخت مهریه محدود به مواردی است که زوج توانایی پرداخت داشته باشد اما از انجام آن خودداری کند.
نتیجه‌گیری
مهریه به عنوان یک حق شرعی و قانونی، جایگاه مهمی در حقوق خانواده دارد. آگاهی از مقررات قانونی و آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور می‌تواند به زوجین در مدیریت بهتر این موضوع کمک کند و از بروز اختلافات و مشکلات جلوگیری کند. پیشنهاد می‌شود پیش از تعیین یا مطالبه مهریه، مشاوره حقوقی مناسب دریافت شود.
