صلاحیت دادگاه صلح و شوراهای حل اختلاف، بر اساس قوانین جدید، به شکلی مشخص تعریف و محدود شده است. قانون‌گذار در راستای تسریع و تسهیل فرآیندهای دادرسی، صلاحیت‌های متفاوتی را برای هر یک از این نهادها تعیین کرده است. در این مقاله به بررسی حدود صلاحیت این مراجع و تغییرات ایجادشده بر اساس مواد 11 تا 15 قانون جدید می‌پردازیم.
۱. حدود صلاحیت دادگاه صلح
بر اساس ماده ۱۲ قانون جدید، دادگاه صلح دارای صلاحیت رسیدگی به دعاوی و جرایم زیر است:
- 1. دعاوی مالی تا سقف یک میلیارد ریال
– این نصاب می‌تواند هر سه سال یک بار، با توجه به شاخص تورم اعلامی بانک مرکزی، توسط رئیس قوه قضائیه تعدیل شود.
- 2. دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
- 3. دعاوی مربوط به جهیزیه، مهریه و نفقه
– مشروط بر اینکه ارزش آنها از نصاب تعیین‌شده تجاوز نکند و مشمول ماده 29 قانون حمایت خانواده (مصوب 1391) نباشند.
- 4. دعاوی مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره‌بها
– به استثنای دعاوی مرتبط با سرقفلی و حق کسب و پیشه.
- 5. اعسار از پرداخت محکوم‌به
– در صورتی که اصل دعوا در صلاحیت دادگاه صلح باشد.
- 6. امور مربوط به ارث:
– شامل حصر وراثت، تحریر ترکه، مهر و موم و رفع آن.
- 7. درخواست تأمین دلیل.
- 8. تقاضای سازش:
– مطابق ماده 186 قانون آیین دادرسی مدنی.
- 9. جرایم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی:
– شامل جنبه عمومی و خصوصی این جرایم.
- 10. جرایم عمدی تعزیری:
– مستوجب مجازات درجه ۷ و ۸.
- 11. دعاوی مرتبط با اسناد هویتی و مدارک:
– شامل اصلاح یا استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی، اثبات رشد، و الزام به صدور شناسنامه (به استثنای مواردی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری است)
تبصره‌های مهم درباره دادگاه صلح:
– رسیدگی مستقیم به جرایم بدون نیاز به کیفرخواست:
به کلیه جرایم مذکور در این ماده بدون صدور کیفرخواست، مستقیم در دادگاه صلح رسیدگی می‌شود (تبصره 1 ماده 12)
– ارجاع به شورا برای سازش:
پرونده‌ها می‌توانند با رضایت طرفین به شوراهای حل اختلاف یا میانجیگری ارجاع شوند. عدم حصول سازش طی دو ماه، منجر به رسیدگی قضایی توسط دادگاه صلح خواهد شد (تبصره 2 ماده 12)
– رسیدگی در ساعات غیراداری و روزهای تعطیل:
دادگاه صلح می‌تواند در این موارد فعالیت کند و استقرار آن در محل شوراها بلامانع است (تبصره 3 ماده 12)
۲. حدود صلاحیت شوراهای حل اختلاف
بر اساس مواد 13 و 14 قانون جدید، شوراهای حل اختلاف وظایف زیر را بر عهده دارند:
- 1. صلح و سازش در امور مدنی و حقوقی.
- 2. رسیدگی به جنبه خصوصی جرایم غیرقابل‌گذشت.
- 3. رسیدگی به جرایم قابل‌گذشت.
تبصره:
– اگر شورا با درخواست یکی از طرفین تشکیل شود و طرف دیگر در جلسه اول مخالفت خود را اعلام کند، شورا پرونده را بایگانی کرده و طرفین را به مرجع صالح ارجاع می‌دهد (تبصره ماده 13).
۳. استثنائات و محدودیت‌های صلاحیت شورا و دادگاه صلح
مطابق ماده 11 قانون جدید، دعاوی و اختلافات زیر حتی با توافق طرفین، قابل طرح در شوراهای حل اختلاف نیست:
- 1. اختلاف در اصل نکاح، طلاق، فسخ یا انفساخ نکاح، نسب، ولایت قهری و قیمومت.
- 2. اختلاف در اصل وقفیت، وصیت و تولیت.
- 3. دعاوی مرتبط با حجر و ورشکستگی.
- 4. دعاوی مرتبط با وجوه و اموال عمومی، دولتی و انفال.
- 5. اموری که در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع غیرقضایی است.
۴. نحوه حل اختلاف در موارد تداخل صلاحیت
مطابق تبصره 4 ماده 12، در صورت اختلاف صلاحیت میان دادگاه صلح و مراجع دیگر، حل اختلاف به ترتیب زیر خواهد بود:
- 1. اختلاف درون‌استانی:
– حل اختلاف با دادگاه تجدیدنظر همان استان است.
- 2. اختلاف میان دو استان:
– حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استان آخرین صادرکننده قرار عدم صلاحیت خواهد بود.
- 3. اختلاف میان دادگاه صلح و مراجع غیرقضایی:
– تعیین صلاحیت با دادگاه تجدیدنظر استان خواهد بود.
۵. قابلیت تجدیدنظر در آرای دادگاه صلح
آرای صادره از دادگاه صلح، به موجب تبصره 5 ماده 12، اصولاً قطعی است، مگر در موارد زیر که امکان تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان وجود دارد:
- 1. دعاوی مالی با خواسته بیش از نصف نصاب تعیین‌شده.
- 2. جرایم غیرعمدی که میزان دیه یا ارش، بیش از یک‌دهم دیه کامل باشد.
- 3. دعاوی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق.
- 4. دعاوی تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره‌بها.
- 5. جرایم عمدی تعزیری با مجازات حبس درجه ۷.
نتیجه‌گیری
تغییرات جدید در صلاحیت دادگاه صلح و شوراها نشان از رویکرد قانون‌گذار برای تخصصی‌تر کردن رسیدگی‌ها و کاهش بار کاری دادگاه‌های عمومی دارد. دادگاه صلح، با توجه به صلاحیت‌های گسترده خود، نقش کلیدی در تسریع عدالت ایفا می‌کند، در حالی که شوراهای حل اختلاف بیشتر بر صلح و سازش متمرکز هستند. هماهنگی و آگاهی‌رسانی درباره این تغییرات می‌تواند دسترسی مردم به عدالت را بهبود بخشد.
