مفهوم، شرایط و رویه‌های قانونی
ابطال رأی داوری به معنای لغو یا بی‌اثر کردن رأی صادره توسط داور به دلایل مشخص قانونی است. داوری، به‌عنوان روشی جایگزین برای حل اختلافات، نیازمند رعایت اصول و شرایطی است که اگر نقض شود، رأی صادره قابلیت ابطال خواهد داشت.
مفهوم ابطال و بطلان رأی داور
– ابطال: رأی داور در زمان صدور معتبر بوده، اما به دلایلی قانونی قابلیت ابطال پیدا می‌کند.
– بطلان: رأی از ابتدا فاقد اعتبار است.
مطابق مواد ۴۸۹ و ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۳۳ قانون داوری تجاری بین‌المللی، هر دو اصطلاح ممکن است در رویه قضایی به‌کار رود.
شرایط قانونی ابطال رأی داوری
مطابق ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، موارد زیر موجب ابطال می‌شوند:
1- مخالفت با قوانین موجد حق: رأی داور برخلاف قوانین آمره یا نظم عمومی باشد.
2- رأی خارج از موضوع داوری: صدور رأی در خصوص موضوعاتی که در قرارداد داوری تصریح نشده‌اند.
3- تجاوز از حدود اختیارات: داور فراتر از حدود اختیارات خود عمل کرده باشد.
4- صدور رأی پس از انقضای مدت داوری.
5- رأی برخلاف اسناد رسمی ثبت‌شده.
6- صدور رأی توسط افراد غیرمجاز: مانند افراد فاقد صلاحیت قانونی.
7- بی‌اعتباری قرارداد داوری: قرارداد داوری به دلایلی مانند فقدان اهلیت یا اجبار یکی از طرفین معتبر نباشد.
مهلت قانونی برای درخواست ابطال
طبق ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی:
– اشخاص مقیم ایران: ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی داور.
– اشخاص مقیم خارج از کشور: ظرف دو ماه از تاریخ ابلاغ.
– در صورت وجود عذر موجه، مهلت از زمان رفع عذر محاسبه می‌شود.
آرای وحدت رویه مرتبط
رأی وحدت رویه شماره ۸۳۶ مورخ ۲۸ شهریور ۱۴۰۲:
– ماهیت غیرمالی دعوای: این رأی تصریح دارد که دعوای ابطال رأی داوری، حتی اگر موضوع اختلاف ماهیت مالی داشته باشد، غیرمالی تلقی می‌شود.
نتیجه: هزینه دادرسی این دعاوی براساس دعاوی غیرمالی محاسبه خواهد شد.
آثار ابطال بر عملیات اجرایی
مطابق ماده ۳۹ قانون اجرای احکام مدنی:
– با صدور حکم قطعی ابطال رأی داور، عملیات اجرایی بلااثر شده و به حالت قبل بازمی‌گردد.
– نیازی به طرح دعوای جداگانه برای ابطال اجرائیه نیست.
قوانین و مقررات مرتبط
1- مواد ۴۸۹ تا ۴۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی: شرایط و جهات ابطال رأی داور.
2- ماده ۳۳ قانون داوری تجاری بین‌المللی: دلایل ابطال رأی در داوری‌های بین‌المللی.
3- ماده ۳۹ قانون اجرای احکام مدنی: اثر ابطال رأی بر عملیات اجرایی.
نمونه آرای قضایی مرتبط
موضوع: ابطال رأی به دلیل خروج از حدود صلاحیت
در یک پرونده، داور رأیی خارج از موضوع توافق شده میان طرفین صادر کرد. دادگاه با استناد به ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، رأی داور را ابطال نمود و اعلام کرد که تصمیم‌گیری فراتر از موضوع داوری نقض حقوق طرفین است.
موضوع: ابطال رأی به دلیل عدم رعایت قوانین آمره
در پرونده دیگری، داور بدون رعایت قوانین آمره مربوط به تنظیم قراردادها، رأیی برخلاف قانون صادر کرد. دادگاه رأی داور را به استناد ماده ۴۸۹ ابطال کرد و تأکید نمود که آرای داوری نباید با قوانین موجد حق در تضاد باشند.
مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای ابطال رأی داوری
– ارجاع از سوی دادگاه: همان دادگاه صلاحیت رسیدگی دارد.
– توافق مستقیم طرفین: دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، به دعوای ابطال نیز رسیدگی خواهد کرد.